İkrami ÖZTURAN

​​

1.

​

Modern Mısır şiirinin, Batı felsefesi, romantizm ve modernizm gibi akımlardan etkilenmiş olduğu,

Bu durumun, bireysel özgürlük, insanın dünyadaki rolü ve değişim üzerine odaklanmasını sağlamasına sebep olduğu değerlendiriliyor.

Eski geleneksel şiirin ise daha çok Arap-İslam kültürü ve onun değerleri etrafında şekillendiği söylenir.

Ben her ne kadar bu mukayeseyle başlasam da şiirin çok daha eski örnekleri hakkında konuşmayı tercih edeceğim.

​

Eski Mısır şiirinin ilk örnekleri, günümüzden 5.500 yıl önce yazıya geçirilmiştir.

 

Tarihin en yaşlı, ama aynı zamanda en geçerli şiirlerini bize Eski Mısır uygarlığı armağan etmiştir.

 

Neden derseniz; bir eski Mısırlı şöyle diyor:

“Ben dünüm, bugünüm, yarınım.

Varlığımla dolmayan gün yoktur.

Benim açtığım yoldur şimdiki çağ.”

 

Yine Neden derseniz; şöyle cevap vermek isterim:

Şiir demek hayat demektir.

Şiir demek insan, evren demektir.

Şiir demek duygu ve ruh demektir.

​

Nitekim büyük Yunanlı tarihçi Herodot, Mısırlılar için şöyle diiyor:

“İlk kez yıl birimini bulup yılı on iki aya bölen, tanrılara mihrap, dış görünüş ve tapınak sağlayan, taştan hayvan heykelleri oyan, şölenler, geçitler ve dinsel adak törenleri düzenleyen, Mısırlılar olmuştur... İnsan ruhunun ölümsüz olduğu düşüncesini herkesten önce Mısırlılar ortaya çıkarmıştır. “

 

Ruhun ölümsüzlüğü insan ürünü şiirin, sanatın ve kültürün de ölümsüzlüğüne işaret eder.

​

Eski Türk Kültür Bakanlarından, edebiyatçı Talat Sait Halman bu ölümsüz şiirleri Türkçe'ye kazandırmış ve 1972 yılında "Eski Mısır Şiiri" adlı kitapla yayımlamıştı.

 

Kitapta ilginç bir şiir var:

Milattan önce 12. Yüzyılda yaşamış, Mısırlı din adamı ve şair ANKHU'nun "Bozuk düzen" isimli bir şiiri.

Türkiye’de Özellikle siyasetçilerin ve muhaliflerin sıkça okudukları bir şiir.

 

 

Bence de ilginç bir şiir. O yüzden seçme şiirlerim arasındadır.

Sebebi;

1. Bu şiir, iyi bir şiirin zamana karşı asla değerini kaybetmeyeceğini,

2. Toplumların tarihin her döneminde kötü yönetimlerle ve düzen bozuklukları ile karşılaşacağını ve

3. Bozuk düzene,  haksızlığa, hukuksuzluğa, adaletsizliğe karşı mücadele edenlerin de her zaman var olacağını ortaya koyan bir şiirdir.

 

ANKHU’nun “Bozuk düzen”  şiiri şöyle…

 

Olup bitenler çileden çıkarıyor insanı.

Memleket baştan başa azapla kıvranıyor,

Yıldan yıla büsbütün allak bullak.

Bir öncekini aratıyor her geçen yıl.

 

Kargaşalık var ülkede, yıkımın eşiğindeyiz.

Kapı dışarı ettiler adaleti,

Haksızlık kol geziyor yönetim çevrelerinde.

Tanrıların tasarıları karman çorman,

Tanrı buyruklarına aldırış eden yok.

 

Memleketin durumu berbat,

Ne tarafa baksak çile,

Halk yas tutuyor kentlerde de taşrada da...

Millet yoksulluktan perişan,

İnsanlarda ne saygı kaldı ne sevgi.

Huzur sultanları bile ter ter tepiniyor.

 

Gün doğunca baş çeviriyoruz.

Gece olanları görmemek için.

Olup bitenler çileden çıkarıyor insanı:

Dertler tümen tümen geliyor bugün.

Yarın ıstırapların seli kopup gelecek.

Memleket baştan başa tedirgin,

Ama ağzını açıp tek kelime söyleyen yok.

 

Masum insan kalmadı artık,

Herkesin işi gücü fesat.

Yürekler yas içinde, tasa içinde.

Komut verenle komut alan bir örnek,

İkisinin de dünya umurunda değil.

Her sabah kalkar kalkmaz görüyoruz durumu,

Ama düzeltmek için çabaya girişmiyoruz.

Dün neyse bugün de o...

 

Miskinlik sinmiş insanların yüzüne,

Kimse laf anlamıyor,

Anlayıp kızanlar bile dilini tutuyor.

Yaman bir acıyla kıvranıyorum durmadan:

Yoksullar zengin karşısında güçsüz...

 

Ne acıklı bunu görüp de haykırmamak.

Ama anlamayanlara dil dökmek daha acı.

İnsan, sesini yükseltmeye görsün,

Başlıyor gerçekleri bilmeyenlerin öfkesi.

Bugünlerde herkes sırf kendini dinliyor;

Kendinden başkasına inanan yok.

Hiç ilişki kalmadı gerçekle söz arasında...

 

Evet,dört bin küsur yıl öncesinden gelen şiirin sesi. Sizce de ne kadar tanıdık, bugünle ne kadar büyük bir benzerlik var değil mi?

Bugünü büyük bir öngörüyle tanımlayan Mısır şiirlerinin sayısı fazladır.

Bu yüzden de günümüzde yazılmış gibi oldukça güncel ve geçerlidirler...

Eski Mısır’dan Şiirler, şiirin gücünü ve mutsuz dünyanın ve buna karşı mücadelenin sürdüğünün en bariz göstergesidir.

 

Bazı örnek dizeler daha vereyim:

 

“İşte Saray, yoksulluk korkusuna kapılmış

Kargaşalık yaratan bozgunculara

Karşı koymuyor hiç kimse.

İşte memleketin en değerli adamları

Evlerinden barklarından

Kapı dışarı ediliyor.

 

İşte cebi delikler zengin oldu.

Büyük adamlar bile övüyor zenginleri.

İşte ülkenin en ulu kişilerine

Halkın durumunu anlatmıyor hiç kimse

Batıyor bu memleket.”

 

Evet, binlerce yıl öncesinden gelen başka bir şiirin sesini daha duyduk benliğimizde. Yine tanıdık, yine bugünü ve belki de geleceğimizi anlatıyor.​

 

TÜRK VE MISIR ŞİİRLERİNDE

ORTAK ANLAYIŞ VE BENZERLİKLER:

 

1. Klasik Dönemde

Her iki kültür de İslam medeniyetinin etkisi altında gelişmiş, şiirlerinde dini, tasavvufi ve ahlaki temalar önemli bir yer tutmuştur.

• Klasik Türk şiirinde divan edebiyatı, Mısır’da ise Arap edebiyatı ortak bir İslam kültürü ve estetiği taşır.

• Aşk, doğa, kahramanlık ve insanın evrendeki yeri sıkça işlenen temalar olmuş.

 

2. Modern Dönemde:

•⁠  ⁠Modernleşme ile birlikte her iki şiir de bireysellik, özgürlük, toplum sorunları ve kimlik arayışına yönelmiştir.

• Sosyal adaletsizlik, bağımsızlık mücadelesi ve halkın yaşamı gibi konular işlenmiştir.

• Batı edebiyatından etkilenme her iki şiirde de güçlüdür (Türk şiirinde Fransız edebiyatı, Mısır şiirinde ise İngiliz etkisi).

 

ZITLIKLAR VE FARKLILIKLAR yönünden şunlar söylenebilir:

 

1. dil ve kültürel etki bakımından

Türk şiiri, Osmanlı döneminde Farsça ve Türkçe karışımı bir estetikle gelişirken, Mısır şiiri Arapçanın merkezde olduğu bir yapıdadır.

• Türk şiirinde Osmanlı saray kültürü ve halk şiiri ayrımı belirgindir; Mısır’da ise daha çok Arap-İslam geleneği ağırlıktadır.

 

2. modernleşme sürecinde

• Türk şiiri, Tanzimat sonrası Batı etkisini hızla benimserken, Mısır şiiri modernleşme sürecine sömürgecilik ve bağımsızlık mücadelesi çerçevesinde girmiştir.

• Türk şiiri, bireysel temaları daha erken dönemde işlerken, Mısır şiirinde toplumsal ve politik temalar daha uzun süre ön planda kalmıştır

 

3. Şiir biçimi yönünden de

Geleneksel Türk şiirinde aruz ölçüsü kadar hece ölçüsü de kullanılırken, Mısır şiirinde genelde aruz ön plandadır.

• Modern Türk şiiri serbest nazıma daha erken geçmişken, Mısır’da geleneksel biçimlerin etkisi daha uzun süre hissedilmiştir

​

Türk ve Mısır şiirleri, ortak İslam medeniyetine dayanan temalar ve geleneklerle benzerlik taşırken, modernleşme sürecindeki farklı tarihsel ve sosyopolitik koşullar nedeniyle ayrı yönlere evrilmiştir. Biri Batı etkisini bireysellikle harmanlarken, diğeri toplumsal ve politik bir yolda daha uzun süre ilerlemiştir.

​